Przełom polityczny 1989 r. w Polsce – demokratyzacja kraju, pozwoliły powrócić do idei autorskiego myślenia o sposobach kształcenia młodych ludzi, a tym samym, uwolnienia szkoły ze sztywnego gorsetu organizacyjnego i programowego. W Zamościu zebrała się wówczas grupa nauczycieli, wśród nich między innymi: Eugeniusz Jakubas, Andrzej Śnieżko, Stanisław Nowakowski, Anna Sokołowska oraz rodzice zainteresowani powstaniem szkoły nowego typu, tak zwanej szkoły społecznej. Właśnie w takich okolicznościach 16 stycznia 1992 r. powołano do życia Zamojskie Towarzystwo Oświatowe, które 16 maja 1992 r. podjęło decyzję o uruchomieniu I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego oraz I Społecznej Szkoły Podstawowej.
Początki były entuzjastyczne. Odbyło się kilka zebrań ZTO, na których dyskutowano kształt szkoły, sposób nauczania, dobór kadry nauczycielskiej. Zgodzono się, że absolwenci naszych szkół mają odebrać wykształcenie na wysokim poziomie, ale także powinni być ludźmi aktywnymi społecznie, mającymi poczucie przynależności do wspólnoty obywatelskiej. Szkoła jako koncept, ale też przestrzeń, powstawała dosłownie dzięki aktywności tych, którzy mieli ją tworzyć: nauczycieli, rodziców i uczniów. To było swoiste pospolite ruszenie. Staramy się zachować tego ducha i mimo upływu 30 lat są to wartości dla nas bardzo istotne dlatego kontynuujemy pracę z uczniami właśnie w tym kierunku.
Uroczysta inauguracja działalności szkół odbyła się 1 września 1992 r. w siedzibie szkoły przy ul. Szczebrzeskiej. Przez pierwsze 2 lata szkoły pracowały pod kierunkiem dyrektorów: Eugeniusza Jakubasa i Stanisława Nowakowskiego. We wrześniu 1994 r. dyrektorem szkół został Andrzej Śnieżko, który w 1996 r. powołał swoje dwie zastępczynie: Agnieszkę Jaczyńską i Agnieszkę Kowal. Następnie w 2010 r. ster szkół objęła Agnieszka Kowal, a od 2012 r. szkołami kieruje Bogusław Klimczuk przy wsparciu Andrzeja Garbacika i Agnieszki Jaczyńskiej. W tym czasie zmieniali się też prezesi ZTO. Funkcję tę kolejno sprawowali : Andrzej Śnieżko, Alicja Kurys, Zenon Podsiadło, Andrzej Dworzycki, Marek Segit, Bogusław Klimczuk, Agnieszka Jaczyńska oraz Andrzej Mazurkiewicz – obecny prezes ZTO.
Na przestrzeni 30 lat działalności, szkoły okrzepły organizacyjnie i materialnie. W 1999 r. w konsekwencji reformy oświaty powołano do życia I Społeczne Gimnazjum. Wraz ze zwiększającą się liczbą uczniów oraz funkcjonowaniu od 1996 r. szkoły podstawowej w pełnej strukturze, koniecznością stała się zmiana siedziby szkół. W 1996 r. szkoła podstawowa została przeniesiona do budynku na terenie Koszar, a rok później w tej lokalizacji zaczęło pracować także liceum. Obecnie szkoły nadal mieszczą się w tej lokalizacji, z tym że od 3 lat pracujemy w nowym budynku, który znacząco poprawił nasze warunki pracy.
Koniec lat 90 - tych to także czas, kiedy nasze szkoły podjęły bardzo intensywne starania o przyznanie imienia Unii Europejskiej. Wybór takiego patrona dla naszych szkół był dla społeczności szkolnej oczywisty i naturalny. Od przełomu 1989 roku akcesja Polski do Unii Europejskiej była jednym z priorytetów naszego państwa, a wartości Wspólnoty rozumieliśmy jako naturalny wyznacznik tego czym powinno kierować się współczesne, nowoczesne społeczeństwo, tym bardziej, że wpisywały się one w nasze rozumienie patriotyzmu i umiłowania Ojczyzny oraz odnajdywały odzwierciedlenie w wypracowanym przez nas modelu kształcenia i wychowania. W 2002 r. starania te zakończyły się sukcesem – nasze szkoły przyjęły imię Unii Europejskiej, a ZTO ufundowało szkołom sztandar - symbol wokół którego jednoczymy się w czasie każdej ważnej uroczystości i istotnego wydarzenia.
Z biegiem lat szkoły zdobywały coraz większe uznanie w środowisku lokalnym i ogólnopolskim, o czym zadecydowały: proponowany model kształcenia, wyniki egzaminów końcowych oraz sukcesy w olimpiadach przedmiotowych i konkursach. Nasze szkoły mają bardzo długą tradycję efektywnego nauczania. Dzięki temu, każdy uczeń odnosi sukces na miarę swoich możliwość, a niejednokrotnie osiąga duży progres porównując początek i koniec edukacyjnej ścieżki w naszych szkołach. Dla niektórych uczniów, jest to start w konkursach, olimpiadach i w ciągu tych 30-stu lat nasi uczniowie pod kierunkiem nauczycieli odnieśli masę sukcesów. Dla innych sukcesy sportowe czy artystyczne, tych także nasi uczniowie na przestrzeni lat osiągnęli bardzo dużo. O wysokich efektach pracy naszych szkół świadczą również lokaty w ogólnopolskich rankingach. Od lat liceum plasuje się w nich jako szkoła ze złotą tarczą. W tym roku po raz pierwszy pojawił się ranking dotyczący szkół podstawowych, w którym także osiągnęliśmy czołowe miejsce.
Jesteśmy szkołami otwartymi na nowe możliwości i wyzwania. Nasze szkoły uczą również przez działanie. Tradycją jest aktywna turystyka pozwalająca na eksplorowanie często trudnodostępnych obszarów w Polsce, Europie ale i poza nią. Stale realizujemy projekty edukacyjne we współpracy z partnerami zagranicznymi. Początkowo w ramach programu Sokrates, a obecnie Erazmus+. To doskonała szansa na poszerzanie horyzontów, doskonalenie w praktyce władania językami obcymi, ale także na prezentację, naszym zagranicznym partnerom, dorobku kulturowego, historycznego i edukacyjnego naszego kraju. Bezcenna w edukacji podążającej za wyzwaniami współczesnego świata, jest współpraca z wyższymi uczelniami, renomowanymi placówkami kultury, centrami nauki w kraju i za granicą oraz wielu instytucji edukacyjnych i naukowych proponujących interesujące formy pracy z uczniem. Szkoła ma również bogate tradycje sportowe. Jesteśmy znani z tego, że aktywność fizyczna stanowi ważny element wychowania. Nasi uczniowie uprawiają różne dyscypliny sportowe, osiągając sukcesy zarówno w dyscyplinach zespołowych oraz indywidualnych. Naszym znakiem rozpoznawczym są również: narciarstwo, tenis ziemny, żeglarstwo oraz szachy. Uczniowie i pracownicy naszych szkół, jak przystało na placówki, które w swej nazwie posiadają przymiotnik: społeczna, są bardzo zaangażowani w niesie pomocy potrzebującym. Wolontariat i akcje charytatywne są głęboko wpisane w filozofię naszego systemu wychowawczego.
Tę opowieść można by snuć jeszcze długo, przywołując szereg sytuacji i osób… Kończąc chciałam podkreślić specyficznego ducha naszych szkół - poczucie wspólnoty i więzi, które były czymś oczywistym gdy byliśmy niewiele ponad 100 osobową społecznością, kiedy wszyscy się znali. W miarę jak szkoły się rozrastały trudniej było tę atmosferę utrzymać ale myślę, że i tak jesteśmy szkołami, w których ten klimat udało się w dużej mierze zachować. Dla mnie i wielu moich koleżanek i kolegów, dla których Szkoły Społeczne były początkiem drogi nauczycielskiej, niezwykle istotne było też zetkniecie się z całą plejadą doświadczonych i legendarnych zamojskich nauczycielek i nauczycieli. Każdy z nich był mistrzem w swojej profesji i przykładem etosu pracy nauczyciela. Bardzo dużo się od Nich nauczyliśmy.
