Książnica Zamojska im. S. K. Zamoyskiego we współpracy z Biblioteką Szkolną w ramach akcji „Czytamy Pana Tadeusza”, której celem jest upamiętnienie 185. rocznicy pierwszego wydania epopei narodowej Adama Mickiewicza*, zorganizowała 12 listopada 2019 r. czytanie fragmentów poematu.
Uczniowie oraz pedagodzy I Społecznego Liceum im. Unii Europejskiej w Zamościu wysłuchali najpiękniejszych fragmentów utworu, przeczytanych przez Pana Jerzego Tyburskiego – Dyrektora BWA Galeria Zamojska oraz Pana Dyrektora Bogusława Klimczuka.
J. Tyburski podarował do Szkolnej Biblioteki egzemplarz Pana Tadeusza z ilustracjami, które powstały po XIII Ogólnopolskim Plenerze Ilustratorów w Krasnobrodzie.
Na zakończenie spotkania z okazji 101. rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę uczniowie zaśpiewali pieśni patriotyczne.
* Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie – poemat epicki Adama Mickiewicza wydany w dwóch tomach w 1834 w Paryżu przez Aleksandra Jełowickiego.
Ta epopeja narodowa z elementami gawędy szlacheckiej powstała w latach 1832–1834 w Paryżu. Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem, trzynastozgłoskowym aleksandrynem polskim. Czas akcji: pięć dni z roku 1811 i dwa dni z roku 1812.
Rękopis Pana Tadeusza od 1999 znajduje się w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W 2014 został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
Okoliczności powstania utworu
Według Józefa Bohdana Zaleskiego, przyjaciela Adama Mickiewicza, pomysł „poematu sielskiego” narodził się już w 1831 podczas pobytu wieszcza w Wielkopolsce. Poeta miał rozpocząć go od opisu dworku szlacheckiego. Z kolei Józef Grabowski, właściciel wsi Łukowo, utrzymywał później, że to w jego miejscowości Mickiewicz powziął postanowienie napisania Pana Tadeusza. Dokładne fakty na ten temat jednak nie są znane. Badacze przypuszczają, że poeta napisał wówczas około sto kilkadziesiąt wersów opisujących Soplicowo (w ostatecznym kształcie fragment ten ma się kończyć na 174 wersie I księgi). Poeta jednak – po napisaniu tego fragmentu – nie rozwijał tekstu przez kilkanaście następnych miesięcy.
Na początku grudnia 1832 roku (przebywając już w Paryżu) napisał list do przyjaciela, w którym informował o rozpoczętych intensywnych pracach nad poematem. Tekst utworu powstawał bardzo szybko – 12 stycznia 1833 roku Mickiewicz donosił w listach, że napisał już „dwie wielkie pieśni”. Następnie przerwał prace aż do 6 maja, kiedy narodziła się pieśń trzecia. Pod koniec tego samego miesiąca ukończył już część czwartą. Nastąpiła wówczas kolejna kilkumiesięczna przerwa w tworzeniu Pana Tadeusza, spowodowana chorobą poety, opieką nad Stefanem Garczyńskim oraz podróżami. 13 listopada tego samego roku informował w liście, że dokończył pieśń piątą, a od tamtego momentu prace nad epopeją trwały już bez dłuższych przerw: Mickiewicz napisał wówczas w ciągu trzech miesięcy siedem kolejnych ksiąg. Zakończenie twórczej pracy ogłosił 13 lutego 1834 roku. Rękopis został natychmiast przekazany do druku, który ukończono 17 czerwca tego samego roku
*Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie - poemat Adama Mickiewicza, ukazujący piękno ziemi rodzinnej, będący nostalgicznym powrotem do czasów młodości. Głównym motywem fabularnym dzieła są dzieje zatargu Horeszków z Soplicami o zamek, sięgające młodości Jacka Soplicy. Wtedy to zakochany w stolnikównie bitny szlachcic, odrzucony przez dumnego pana, w poczuciu krzywdy podczas oblężenia zamku przez Moskali zabija niedoszłego teścia. Potem uchodzi za granicę i przywdziawszy sutannę jako ksiądz Robak próbuje na polach bitew i w konspiracji odkupić swą winę. Strażnikiem zamku pozostaje Klucznik Gerwazy, który popycha Hrabiego do zemsty i doprowadza do niefortunnego zajazdu na Soplicowo. Dopiero w obliczu śmierci (spowiedź Jacka Soplicy) dochodzi do wybaczenia krzywd, a koniec sporowi przynoszą zrękowiny stolnikówny Zosi i Tadeusza, syna Jacka Soplicy. Świat Pana Tadeusza w dużej mierze określa duch rywalizacji: miłosnej, ambicjonalnej, majątkowej, politycznej. Rywalizują ze sobą Tadeusz i Hrabia — o względy pań, a także o prawo do zamku; Telimena i Zosia — o uczucie Tadeusza; Rejent i Asesor — o charty; Robak i Klucznik — o wpływy w zaścianku. Mimo wielu konfliktów ostatecznie przychodzi do zgody. Mickiewicz głosi pochwałę świata harmonii i tradycji, w którym zawsze zwycięża dobro i prawda. Waśnie i konflikty uśmierza pojednanie, a dobroduszny humor, nastrój pogody i piękna dominują nad wszystkim. Poeta odmalowuje szlacheckie obyczaje, opowiada o posiłkach, spotkaniach, ucztach, grzybobraniu, łowach, polowaniu na mrówki. Z maestrią poetycką opisuje przyrodę — jej barwy, dźwięki, smaki. Koncert Wojskiego na przykład to pokaz niezwykłej umiejętności oddania scenerii i dramaturgii polowania poprzez opis dźwięków rogu. Współcześni jednak niezbyt cenili dzieło Mickiewicza, pierwszy i jedyny za jego życia nakład (nie licząc zbiorowego wydania dzieł) rozchodził się z trudem. Dopiero pozytywiści dostrzegli w epopei Mickiewicza największy skarb narodowy — niezrównane piękno rodzimego języka.
Tomasz Miłkowski
Źródło:
• Miłkowski Tomasz: Pan Tadeusz. [on-line] Encyklopedia PWN [dostęp: 13 listopada 2019 r.] [https://encyklopedia.pwn.pl/materialy-dodatkowe/haslo/Mickiewicz-Adam-Pan-Tadeusz;448701.html#prettyPhoto]
• Pan Tadeusz. [on-line] Wikpedia. Wolna Ecyklopedia. [on-line] [dostęp:13 listopada 2019 r.] [https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz]